Pas de laatste tweeduizend jaar drinken mensen grote hoeveelheden koemelk. Het was niet aanwezig in het dieet van een jager-verzamelaar, hoofdzakelijk mensen met bloedgroep O. Melk is pas in onze voeding gekomen ten tijde van de nomaden, toen de mens de dieren begon te melken, bij het ontstaan van bloedgroep A, en daarna bij de nederzettingen de bloedgroep B.
In veel regio’s in de wereld maakt koemelk nog steeds slechts een klein deel uit van het dieet. Bovendien komen in veel landen met een lage melkconsumptie aandoeningen als osteoporose, die vaak in verband worden gebracht met een calciumtekort, zelden voor. Daarom kan moeilijk worden beweerd dat melk noodzakelijk is voor volwassenen. Toch is het een belangrijke en heilzame bron van voedingsstoffen, vooral de start van ons leven, bij babies, voor kinderen (Woodford, 2009).
Geschiedenis melkconsumptie
Sinds de domesticatie van dieren, meer dan 10.000 jaar geleden, cultiveert de mens de melk van andere zoogdieren, aanvankelijk als bron van kaas, yoghurt, kefir en andere voedingsmiddelen (Kurlansky, 2018).
Grootschalige melkconsumptie is eigenlijk een zeer recent fenomeen. In de 19e eeuw werd in zowel Europa als de Verenigde Staten vooral van kinderen geachtverwacht dat ze regelmatig koemelk dronken.
Boter en kaas hebben een langere geschiedenis dan melk als producten die door iedereen worden geconsumeerd. Beide zijn eeuwenlang nuttige methoden geweest om melk te bewaren voor later gebruik, aangezien ze veel langer houdbaar zijn dan verse melk (Greenwood, z.d.). Yoghurt is voor de meeste mensen beter verteerbaar doordat de melkzuurbacteriën zowel het melksuiker als het melkeiwit grotendeels voor ons voor verteerd hebben.
Verse melk werd gevaarlijker om te consumeren naarmate ze verder verwijderd was van de boerderij waar ze werd geproduceerd, een broedplaats voor bacteriën en soms versneden met kalk en water door gewetenloze verkopers. Naarmate de kindersterfte in de steden toenam, werden normen en praktijken om melk veiliger te maken, zoals pasteurisatie, belangrijker (Greenwood, z.d.).
Boeren produceerden veel meer melk dan ze konden verkopen. Veel werd gebruikt om snoep en melkpoeder van te maken. Zelfs plastic – later, tegen de Tweede Wereldoorlog, merkt Valenze op, werd plastic uit melk gebruikt in vliegtuigen – maar de mensen meer laten consumeren stond hoog op de agenda van de boeren. Een perfecte storm sloeg toe rond 1920 toen de landbouwgemeenschap, de wetenschappelijke gemeenschap en de regeringen het eens werden over de perfecte voedingswaarde van melk. Vandaag tonen studies aan dat dit niet het geval is. Uitgebreide studies hebben geen verband gevonden tussen melkconsumptie en minder botbreuken, een van de veronderstelde voordelen. Het is mogelijk om gezond te eten zonder melk. Maar we vinden het nog steeds vanzelfsprekend in onze voeding (Greenwood, z.d.).
In onze samenleving is het vrij normaal om melk te drinken. Als ik u een glas koemelk zou voorzetten, zou u het waarschijnlijk zonder nadenken opdrinken. Maar zou u het ook zo snel opdrinken als ik u een glas moedermelk voorschotelde? Of een dessert gemaakt van moedermelk?
Bij de geboorte weegt een kalf ongeveer 40 kg, na een jaar ongeveer 350 kg. Om dit te bereiken heeft het kalf voeding uit koemelk nodig. Een baby weegt daarentegen 2,5 tot 3 kg bij de geboorte en 8,5 tot 10 kg na een jaar (Gezond gewicht bij baby’s, dreumesen en kleuters, z.d.). Daarvoor haalt hij de essentiële voedingsstoffen uit de melk van zijn moeder, net als een kalf.
Uit wat bestaat melk?
vrouw | koe | geit | schaap | paard | buffel | kameel | ezel | rendier | jak | |
eiwit | 1,5 | 3,5 | 3,8 | 5,2 | 2,1 | 4,0 | 3,4 | |||
vet | 4,0 | 3,4 | 4,1 | 6,2 | 1,3 | 8,0 | 4,2 | 1,4 | 18,0 | 9,0 |
melksuiker | 6,9 | 4,6 | 4,4 | 4,2 | 6,3 | 4,9 | 4,9 | 6,3 | 2,8 | |
reststoffen | 0,3 | 0,8 | 1,9 | 0,9 | 0,4 | 0,4 | 1,5 |
Tabel 1 overgenomen uit https://nl.wikipedia.org/wiki/Melk_(drank)
Lactose intolerant?
Ben je ook gevoelig voor koemelk? Dan kunnen er twee oorzaken zijn. Het kan liggen aan de melksuiker of het eiwit in koemelk.
Zoals uit tabel 1 blijkt, bevat melk melksuiker, lactose genaamd. Om lactose te verteren hebben we het enzym lactase nodig. Het grootste deel van de wereldbevolking kan weinig of geen lactase produceren, vooral na een bepaalde leeftijd. Als baby maakt ons lichaam het enzym lactase aan. Maar na het spenen in de vroege kindertijd stopt dit bij veel mensen (Marshall, z.d.). Klachten van lactose-intolerantie kunnen zijn: winderigheid, een opgeblazen gevoel, buikpijn en/of diarree na het consumeren van zuivelproducten.
En stel dat u gevoelig bent voor het melkeiwit in koemelk. In dat geval kunt u verschillende symptomen ervaren, zoals diarree, constipatie, buikpijn en misselijkheid. Ook kan het huidklachten veroorzaken zoals eczeem en jeuk of longklachten zoals astma of bronchitis (Huiskamp & Lebbink, 2017).
Calcium en magnesium
Zuivel is een essentiële bron van calcium (Huiskamp & Lebbink, 2017). Dus als je geen zuivel meer eet vanwege een allergie of intolerantie. Waar haal je dan je calcium vandaan? Calcium is goed voor de botten, maar is dat het enige van de mineralen die onze botten nodig hebben? We hebben ook magnesium en silicium nodig. Te veel calcium zorgt ervoor dat er te weinig magnesium in ons lichaam wordt opgenomen (Stevens, 2012). De opname van magnesium kan aanzienlijk worden verminderd door een hoog calcium- en fosfaatgehalte in de voeding (essentiële natuurlijke fosfaatbronnen zijn melk, zuivelproducten, kaas, vis, vlees, peulvruchten en volle granen), eiwit en vet. Het magnesiumverbruik neemt toe bij lichaamsbeweging, stresssituaties en het geven van borstvoeding.
Het mineraal magnesium is essentieel voor het optimaal functioneren van verschillende biochemische processen in het lichaam. Het kan worden ingezet bij fibromyalgie, diabetes, PMS en andere hormonale klachten, hoge bloeddruk, osteoporose, slaapproblemen, stuiptrekkingen, krampen, enz.
Ongeveer 60% van het magnesium bevindt zich in de botten. De rest zit in de cellen van de zachte weefsels, zoals spieren, huid, organen, bindweefsel, kortom alle overige lichaamsweefsels.
Enkele tekenen van magnesiumtekort zijn spierkrampen, een onaangename, zure lichaamsgeur, stuiptrekkingen, spastische bewegingen, slapeloosheid, prikkelbaarheid en overgevoeligheid voor geluiden (Natuurdiëtisten Nederland, 2020).
Verschil tussen A1 en A2 melk
Ongeveer 25-30% van het eiwit in koemelk is B-caseïne, en het komt in verschillende vormen voor, afhankelijk van de genetische samenstelling van de koeien. Een van die vormen heet A1 B-caseïne.
Er is gesuggereerd dat dit kan bijdragen tot aandoeningen als hartziekten, schizofrenie en autisme of deze kan verergeren.
De andere belangrijke B-caseïne vorm is A2, die niet betrokken is bij deze ziekten.
Het enige verschil tussen Al en A2 beta-caseïne is één aminozuur in een reeks van 209. Dat ene verschil veroorzaakt BCM7.
Toch zorgt dit ene verschil ervoor dat BCM7 wordt gevormd bij de vertering van A1-bèta-caseïne (Woodford 2009).
BCM7 staat gekenmerkt voor het volgende:
- een krachtige opioïde als het in de bloedbaan terechtkomt. Opoïden werken in op je centraal zenuwstelsel, werken pijnstillend en verdovend. Een overmaat geeft een afwezig gevoel, gebrek aan concentratie,…
- tast het immuunsysteem aan.
- sterk verband tussen de inname van A1-bèta-caseïne en hartziekten (Woodford 2009).
Tot nu toe is alleen gesproken over het vrijkomen van BCM7 uit koemelk bij verse melk. Wat gebeurt er tijdens de verwerking van melk tot gepasteuriseerde melk, kaas, yoghurt, boter, ijs en desserts? Laten we daarvoor eerst eens kijken naar pasteurisatie, waarbij de melk wordt gekookt en de bacteriën worden vernietigd (Woodford 2009).
Industrieel bewerkt
In België wordt de ultrahoge temperatuurmethode (UHT) gebruikt. De melk wordt slechts enkele seconden verhit tot 145°C. Alle pasteurisatiemethoden, en in feite elke behandeling van melk bij meer dan ongeveer 48°C, kunnen het eiwit afbreken of denatureren (Woodford 2009). Bij denaturatie verliest een groot molecuul (macromolecuul) zijn ruimtelijke structuur. Aangezien de functie van een molecuul altijd samenhangt met zijn samenstelling en structuur, verliest een molecuul bij denaturatie ook zijn functie (Wikipedia, 2020).
Melkvervangers
Melk is bijna niet meer weg te denken uit onze keuken en wat als je nu beslist om geen melk meer te drinken? Er zijn talloze melkvervangers op de markt. Maar is het heilzamer dan melk?
Een liter melkvervanger bevat gemiddeld 2-15% van het genoemde ingrediënt ( afkooksel ) op een verpakking. Als we zelf melk maken, is het duidelijk hoe dit werkt. Ter illustratie: we mengen 100 gram amandelen met een liter water en knijpen het mengsel vervolgens in doeken. We houden pulp en een kom vol “melk” over. De vloeistof die vrijkomt na het persen (wat we thuis in kleinere maten doen, met behulp van doek) wordt gebruikt als basis voor het maken van melkvervangers. Om de melk vers te houden buiten de koelkast, wordt de vloeistof verhit (gepasteuriseerd) met enkele toevoegingen (calciumzouten, fosfaten, zout, suiker). De additieven maken een melkvervanger “vol” om de voedingsstoffen in melk te vervangen. Denk aan calcium, magnesium, fosfor, en vitamine B2, B12, A, en D. Dit wordt synthetisch toegevoegd, ongeveer hetzelfde idee als een voedingssupplement. Je zou dit ook met water kunnen innemen (Vloed, 2021). Door gevarieerd te eten krijg je deze voedingsstoffen voldoende binnen. Je vervangmelk die je koopt bevat dus best geen toegevoegde vitaminen of mineralen.

Figuur 1 overgenomen van https://fic.colruytgroup.com/productinfo/nl/algc/3858793
De recepten die we bij 3-isOne gebruiken zijn grotendeels zuivelvrij. Dit is een heel bewuste keuze omdat vooral de eiwitrijke melk voor veel mensen voor verteringsproblemen en slijmvorming zorgt, zorgen ze voor heel wat chronische klachten en ongemakken. Vooral de slijmvliezen in darm en luchtwegen lijden hieronder. Het is ook de oorzaak van heel wat huidproblemen. Meer uitleg hierover in onze volgende blog. Gelukkig kan je in heel wat recepten melk vervangen, kijk maar eens naar onze ontbijten, desserts en tussendoortjes.
Lactosevrije melk is nog altijd heel rijk aan melkeiwit. Heel wat voedingsadviezen zijn niet volledig. Lactose is het melksuiker waarvoor we het enzyme lactase nodig hebben. De eiwitvertering gebeurt in onze maag, waarvan wij er 1 hebben en de koe 4. Voor een goede melkeiwitvertering heb je een heel krachtige vertering nodig. De lactosevrije melk die velen drinken is nog altijd rijk aan eiwit. In de tabel zie je ook het grote verschil aan eiwitwaarden tussen moedermelk en zoogdierenmelk. Die van het paard komt het dichtste in de buurt.
Babymelken worden daarom kunstmatig eiwitarm gemaakt om zo goed mogelijk de moedermelk te benaderen. Als ik benaderen schrijf bedoel ik op basis van analytische waarden. Moedermelk bevat heel veel immuunstoffen die je onmogelijk in een synthetische melk kan toevoegen. Een synthetische melk is een kunstmatig gemaakt iets. De energetische waarde benadert amper die van moedermelk. De energetische waarde van voedingsmiddelen kan je leren kinesiologisch testen, dit is een meerwaarde om zo je keuzes in je leven te kunnen maken. Een waardevolle aanvulling op de louter analytische wetenschap.
Deze blog is tot stand gekomen op vraag van de vele klanten die houden van melk en toch wat gezondheidsklachten hebben. Stagiaire Elly Louage, bachelor – toegepaste gezondheidswetenschappen – HOWEST, heeft hiervoor heel wat opzoekwerk verricht en het grootste deel van deze tekst geschreven.
